Άθως, η αρχαία Ακτή – Ο προχριστιανικός Άθως – Το «Περιβόλι της Παναγίας» – Η αρχή του μοναχισμού στον Άθω – Ο «Τράγος» του Ιωάννη Τσιμισκή – Το δεύτερο «Τυπικό» του Κωνσταντίνου Θ’ Μονομάχου
Με το Άγιον Όρος, το «Περιβόλι της Παναγίας» θα ασχοληθούμε στο σημερινό μας άρθρο. Κυρίως όμως, με ένα θεσμό, το «άβατο», τον αποκλεισμό των γυναικών από τον Άθω. Πρόκειται για έναν πολυσυζητημένο θεσμό που έχει απασχολήσει πολλούς και, κυρίως, πολλές, στην Ελλάδα και το εξωτερικό…
Ο Άθως από την αρχαιότητα ως τα βυζαντινά χρόνια
Ο Άθως, είναι όρος της Χαλκιδικής με υψόμετρο 2.033 μ. Βρίσκεται στη νότια άκρη της ανατολικής χερσονήσου της, στην οποία έδωσε και την ονομασία του. Στην αρχαιότητα, ονομαζόταν Ακτή, σταδιακά όμως επικράτησε το όνομα Άθως (από τα χρόνια του Ηρόδοτου, 5ος π.Χ. αιώνας). Οι αρχαιότεροι κάτοικοί του, ήταν Πελασγοί. Περίπου το 800 π.Χ., έφτασαν στην περιοχή άποικοι από την Ερέτρια και τη Χαλκίδα, από τους οποίους πήρε και το όνομά της η Χαλκιδική. Η ιστορική παράδοση, συνδέει τον Άθω με την καταστροφή δύο στόλων, του Μαρδόνιου (493 π.Χ.) και του Σπαρτιάτη Επικλή (411 π.Χ.), όπως επίσης και με τη διώρυγα που άνοιξε ο Ξέρξης κοντά στο χωριό Νέα Ρόδα για να περάσει ο στόλος του. Στην αρχαιότητα, υπήρχαν στον Άθω, τουλάχιστον 11 πόλεις των οποίων έχουν διασωθεί μόνο τα ονόματα: Σάνη, Ουρανούπολις, Παλαιώριον, Θύσσος, Κλεωναί, Ακρόθωοι, Απολλωνία, Χαράδρια, Ολόφυξος και Δίον. Καταστράφηκαν όλες στα χρόνια των πολέμων των Μακεδόνων με τους Ρωμαίους (2ος π.Χ. αι.).
Στον Άθω αναφέρεται, μεταξύ άλλων, ο Θουκυδίδης «Βρασίδας…στρατεύει επί την Ακτήν καλουμένην έστι δε από του βασιλέως διορύγματος έσω προύχουσα, και ο Άθως αυτής όρος υψηλόν τελευτά ες το Αιγαίον Πέλαγος» (4, 109, 1-3).
Η επίσκεψη της Θεοτόκου στον Άθω
Σύμφωνα με την αγιορείτικη παράδοση, μετά την ανάσταση του Ιησού, η Παναγία, δέχτηκε πρόσκληση να επισκεφθεί τον Λάζαρο, αδελφό της Μάρθας και της Μαρίας που υπηρετούσε στην Εκκλησία της Κύπρου ως επίσκοπος Κιτίου. Κατά τη διάρκεια του ταξιδιού όμως το σκάφος βγήκε απ’ τη ρότα του λόγω δυνατών ανέμων και τελικά βρέθηκε στην ανατολική ακτή του Άθω, κοντά στο σημείο που βρίσκεται σήμερα η Μονή Ιβήρων. Εκεί, υπήρχαν ένας ειδωλολατρικός ναός κι ένα μαντείο του Απόλλωνα. Οι κάτοικοι της περιοχής που ήταν ειδωλολάτρες, έσπευσαν να συναντήσουν την Παναγία. Γρήγορα, εγκατέλειψαν τις ειδωλολατρικές τους συνήθειες και έγιναν Χριστιανοί. Η Θεοτόκος, γοητεύτηκε τόσο πολύ απ’ όσα είδε εκεί, ώστε έπεσε στα γόνατα και ικέτευε τον Υιό της να της χαρίσει τη γη στην οποία γονάτισε, ως προσωπική της ιδιοκτησία. Η προσευχή της εισακούστηκε και πριν αναχωρήσει, ανήγγειλε ότι το «Όρος» ήταν δικό της και ευλόγησε τον Άθω και τους κατοίκους του.
Τα λόγια της στον άγιο Πέτρο τον Αθωνίτη, έναν από τους πρώτους ερημίτες στον Άθω (9ος αιώνας), καταγράφονται από τον Γρηγόριο Παλαμά:
«Στην Ευρώπη υπάρχει ένα βουνό, πολύ ψηλό και όμορφο, που εκτείνεται προς το νότο και (εισέρχεται) πολύ βαθιά μέσα στη θάλασσα. Αυτό είναι το βουνό που έχω διαλέξει απ’ όλη τη Γη και έχω αποφασίσει να φτιάξω απ’ αυτό τη χώρα της μοναστικής τάξης. Το καθιέρωσα ώστε να είναι εφεξής η κατοικία μου: αυτός είναι και ο λόγος που οι άνθρωποι θα το αποκαλέσουν «Άγιον Όρος»…» (Βίος οσίου Πέτρου του Αθωνίτου, ΙΙ, PG 150, 100).
Ο Άθως είναι γεμάτος από τα θαύματά Της και το Άγιον Όρος, είναι γνωστό και σαν «Περιβόλι της Παναγίας».
Ο μοναχισμός στον Άθω
Σύμφωνα με την αγιορείτικη παράδοση, ο Μέγας Κωνσταντίνος έφτιαξε στον Άθω τρεις εκκλησίες, στις θέσεις που καταλαμβάνουν σήμερα οι Μονές Ιβήρων και Βατοπαιδίου και ο ναός του Πρωτάτου στις Καρυές. Η Μονή Κωνσταμονίτου επίσης, θεωρείται ότι ιδρύθηκε στην εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου, φαίνεται όμως ότι είναι παρετυμολογική η σύνδεση του ονόματός της με τον βυζαντινό αυτοκράτορα.
Γενικά, κανένα ίχνος δεν έχει έρθει στο φως στον Άθω που να επιβεβαιώνει την οικοδόμηση ναών από τον Μέγα Κωνσταντίνο…
Υπάρχουν διάφορες ιστορίες για τις μονές του Αγίου Όρους που κινούνται στα όρια του θρύλου και αποτελούν ένα «ευσεβή πατριωτισμό» (W. Hasluck). Φαίνεται ότι, οι αρχές του μοναχισμού στον Άθω, πρέπει να τοποθετηθούν την εποχή της εικονομαχίας (8ος αι.). Το 730, ο Λέων Γ’ διέταξε την καταστροφή όλων των εικόνων και το 754 ο Κωνσταντίνος Ε’ καθόρισε πως η προσκύνηση των εικόνων και των λειψάνων αποτελούν ειδωλολατρικές πράξεις. Οι μοναχοί, φανατικοί εικονολάτρες, έφυγαν από τα βυζαντινά μοναστήρια και, δεν αποκλείεται, κάποιοι να εγκαταστάθηκαν στον Άθω που ήταν τότε ακατοίκητη χερσόνησος.
Γραπτές μαρτυρίες δεν υπάρχουν, ωστόσο κάτι τέτοιο φαντάζει πολύ πιθανό. Η εικονομαχία τερματίστηκε το 843, όταν η αυτοκράτειρα Θεοδώρα και ο Πατριάρχης Μεθόδιος Α’, επικεφαλής μιας πομπής που πέρασε από τους δρόμους της Κωνσταντινούπολης, έφτασαν στην Αγιά Σοφιά όπου τέλεσαν τη Θεία Λειτουργία. Ανάμεσά τους, σύμφωνα με τον χρονικογράφο Γενέσιο, υπήρχαν και μοναχοί από τον Άθω.
Τον 9ο αιώνα, ο άγιος Ευθύμιος ο Νέος, πήγε στον Άθω το 859 περίπου, «επειδή είχε ακούσει για την ησυχία του». Για τρία χρόνια έζησε μόνος σε σπήλαιο. Όταν διέκοψε τον εγκλεισμό του, διαπίστωσε ότι και άλλοι μοναχοί είχαν συγκεντρωθεί γύρω του. Τότε ιδρύθηκε η πρώτη Λαύρα στον Άθω. Λίγα χρόνια αργότερα, εμφανίζεται στον Άθω ο Ιωάννης Κολοβός που ήταν «πολύ προχωρημένος στην πνευματικότητα». Ο Ιωάννης, ίδρυσε το πρώτο γνωστό δείγμα μονής στο Άγιον Όρος, στο βόρειο μέρος, κοντά στη σημερινή Ιερισσό. Ο αυτοκράτορας Βασίλειος Α’ του έστειλε (πριν το 881), ένα χρυσόβουλο, προσφέροντας σ’ αυτόν και στο μοναστήρι του τη δικαιοδοσία πάνω σε ολόκληρο το Άγιο Όρος και τους ερημίτες του.
Η γνωστότερη μορφή του Αγίου Όρους τον 9ο αιώνα, είναι αναμφίβολα ο άγιος Πέτρος ο Αθωνίτης, που έζησε εκεί για 50 χρόνια και πέθανε γύρω στο 890. Το 958, εγκαταστάθηκε στον Άθω ο άγιος Αθανάσιος, ως ερημίτης. Το 963, ίδρυσε τη Μονή της Μεγίστης Λαύρας την αρχαιότερη και μεγαλύτερη από τις μονές που υπάρχουν ως σήμερα στο Άγιο Όρος.
Ο «Τράγος» του Ιωάννη Τσιμισκή – Το «Τυπικό» του Κωνσταντίνου Μονομάχου
Καθώς οι μοναχοί στον Άθω άρχισαν να πληθαίνουν, έγινε επιτακτική η ανάγκη για την ύπαρξη ενός «κανονισμού» που θα ρύθμιζε τα θέματα των μονών. Αυτό, έγινε το 972 από τον αυτοκράτορα Ιωάννη Τσιμισκή. Πρόκειται για ένα από τα παλαιότερα έγγραφα που υπάρχουν στο Άγιο Όρος και έναν από τους μεγαλύτερους θησαυρούς στη συλλογή του Πρωτάτου στις Καρυές, την πρωτεύουσα του Αγίου Όρους. Ονομάζεται «Τράγος», επειδή είναι γραμμένο πάνω σε περγαμηνή από δέρμα τράγου. Πρόκειται ουσιαστικά για το «Τυπικό του Ιωάννη Τσιμισκή». Αποτελείται από 2.710 λέξεις και έχει διαστάσεις 3,15 μ.× 0,45 μ. Το έγγραφο αυτό, υπογράφεται, εκτός από τον αυτοκράτορα και τον Αθανάσιο, τον ηγούμενο της Μεγίστης Λαύρας από 46 ακόμα ηγουμένους μονών. Δημιουργείται λοιπόν αυτόματα το ερώτημα, αν όταν χτίστηκε η Μονή της Αγίας Λαύρας (963), ήταν η πρώτη στον Άθω ή όχι. Στον «Τράγο», υπάρχει η εξής αναφορά:
«Απαγορεύεται να εισέρχονται στον Άθω ευνούχοι και αγένειοι νέοι (ακόμα και τα παιδιά των κτιστών και των εργατών» (E. AMAND DE MENDIETA, «Mount Athos: The Garden of the Panaghia», Βερολίνο 1972).
Το τυπικό του Τσιμισκή όμως, δεν έλυσε όλα τα προβλήματα του μοναχισμού στον Άθω. Η παράδοση, αναφέρει ότι σκάνδαλα όπως η π’ωληση μοναστηριακής περιουσίας από τους καλόγερους και η μετατροπή των Καρυών σε αγορά, είχαν κλονίσει τη μοναστική πολιτεία. Έτσι το 1045, ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ’ ο Μονομάχος, έστειλε στον Άθω τον ηγούμενο της μονής του Τζιντζιλούκη της Κωνσταντινούπολης, Κοσμά. Ο ηγούμενος Κοσμάς, στη συγκέντρωση των Καρυών, όπου έλαβαν μέρος οι 180 ηγούμενοι των μονών του Αγίου Όρους, ύστερα από συνεδριάσεις που κράτησαν μια βδομάδα, συνέταξε με βάση το παλαιό τυπικό, ένα καινούργιο που επικύρωσε με χρυσόβουλο τον Ιούνιο του 1046 ο αυτοκράτορας Κωνσταντίνος Θ’ ο Μονομάχος (F. Dolger, «Regesten der Kaiserurkunden des Ostromischen Reiches», 1925).
Στο τυπικό αυτό, περιλαμβάνονται πολλές από τις διατάξεις που υπάρχουν και στον «Τράγο» του Τσιμισκή, προστέθηκαν όμως και πολλές καινούργιες. Στο ίδιο τυπικό, το «Όρος» όπως ονομαζόταν ως τότε ο Άθως (η λέξη χρησιμοποιείται από πολλούς και σήμερα), αποκαλείται «Άγιον Όρος». Ο «τίτλος» αυτός, υπήρχε ανεπίσημα από το 985.
Το Άβατο – Από την αρχαία Ουρανούπολη και το αντρικό άβατο ως τις μέρες μας – Περιπτώσεις παραβίασής του
Όπως αναφέραμε, στον Άθω κατά την αρχαιότητα υπήρχαν αρκετές πόλεις. Μία από αυτές, ήταν και η Ουρανούπολη. Κατά μια εκδοχή, χτίστηκε τον 3ο π.Χ. αιώνα από τον Αλέξαρχο, γιο του Μακεδόνα στρατηγού Αντίπατρου. Πιθανότατα όμως χτίστηκε πολύ νωρίτερα. Ο Αγιορείτης μοναχός Ανδρέας, γράφει πως «η πόλις αυτή είχεν ίδιον πολίτευμα και τρόπον διοικήσεως. Ήτο αφιερωμένη στην αγροτέραν θεάν Άρτεμιν, με αυστηρούς νόμους και ίδιον νόμισμα». Σ’ αυτήν κατοικούσαν μόνο γυναίκες, κυρίως νέες παρθένες, που προορίζονταν να γίνουν ιέρειες στα διάφορα ειδωλεία της Άρτεμης (ή της Ουράνιας Αφροδίτης κατ’ άλλους. Στην Ουρανούπολη απαγορευόταν η είσοδος στους άνδρες. Όσοι παραβίαζαν το άβατο θανατώνονταν!
Όπως είδαμε τον Άθω, επισκέφθηκε η ίδια η Θεοτόκος. Έτσι ολόκληρο το Όρος αποτέλεσε δικό της τιμάριο και κλήρο, αφοσιώθηκε στη δοξολογία Της και μ’ αυτό τον τρόπο συνδέθηκε άμεσα με τα γεγονότα και τα πρόσωπα της Καινής Διαθήκης. Αποτελεί από τότε τόπο ιερό” (Γκράχαμ Σπικ, “Άγιον Όρος”).
Ο Νίκος Πλατής στο “Αθωνικό Λεξικό” γράφει:
“Στη μοναστηριακή διάλεκτο άβατο ονομάζεται το σύνολο των διατάξεων με τις οποίες θεσπίζεται η απαγόρευση της εισόδου ή της διαμονής εντός του περιβόλου της μονής σε ορισμένης κατηγορίας πρόσωπα “προς αποφυγήν αφορμής βλασφημίας και σκανδάλου” («θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια»).
Η αρχή της απαγόρευσης ξεκινά από τον ι’ κανόνα του αγίου Αντωνίου προς τους νέους ερημίτες μοναχούς: “Μη συγχώρει να σε πλησιάσει γυνή, μηδέ ανέχου, ίνα θέση τον πόδα εις την κατοικία σου, διότι επέρχεται οπισθόπους η οργή” (“Μοναχικοί Θεσμοί”).
Το 382, επισκέφθηκε τον Άθω η κόρη του Μεγάλου Θεοδοσίου Γάλλα Πλακιδία, που έφτασε στην περιοχή της μονής Βατοπαιδίου. Αναγκάστηκε όμως να φύγει γιατί άκουσε τη φωνή της Παναγίας που της έλεγε ότι το Άγιο Όρος είναι κτήμα Της και καμία άλλη γυναίκα δεν μπορεί να πατήσει σ’ αυτό” (Ι.Μ. Χατζηφώτης, “Το άβατο του Αγίου Όρους”).
Ομαδική είσοδος γυναικών στο Άγιο Όρος σημειώθηκε τον 7ο και 9ο αιώνα, όταν Ρηγχίνοι και Σαγουδάτοι νομάδες (πρόκειται για σλαβικά φύλα) με τις γυναίκες τους εγκαταστάθηκαν εκεί. Οι Αγιορείτες μοναχοί προσέφυγαν στον αυτοκράτορα Αλέξιο Κομνηνό (1081-1118) ο οποίος τους μετέφερε στην Πελοπόννησο (Στ. Παπαδάτος, “Το πρόβλημα του αβάτου του Αγίου Όρους, Θεσσαλονίκη 1969).
Στον Καταστατικό Χάρτη της Μεγίστης Λαύρας (970), δηλώνεται: «Δεν θα κατέχετε ζώα θηλυκού γένους, για να κάνετε την εργασία που χρειάζεστε, επειδή έχετε απαρνηθεί απολύτως κάθε θηλυκό ον».
Το πρώτο τυπικό του Ιωάννη Τσιμισκή αναφέρει:
“Ου σχοίης ζώον των εκ του θήλεος γένους εις χρείαν υπουργικήν ο τω θήλει παντάπασιν αποταξάμενος… Εντέλλομαι δε και τούτο συν ασφαλεία πάση και παραγγέλλω τω τε καθηγουμένω τοις τε μετ’ αυτόν τα πρώτα φέρουσιν αδελφοίς, ίνα μηδέποτε εν τη καθ’ ημάς λαύρα ευνούχον προσδέξωνται, ει και τάχα γέρων εστί, μήτε δε παιδίον, είπερ μέλλει είναι αυτού τα σκήπτρα της βασιλείας διέποντας” (Στ. Παπαδάτος, “Το πρόβλημα του αβάτου του Αγίου Όρους, Θεσσαλονίκη 1969).
Και στο τυπικού του Κων/νου Μονομάχου, όπως είδαμε υπάρχει ανάλογη αναφορά: “Ο αποκλεισμός των γυναικών υπονοείται, αλλά δεν αναφέρεται ρητά” (Γκράχαμ Σπικ, “Άγιον Όρος”). Ο ίδιος συγγραφέας συνεχίζει: “Πιθανώς θεωρήθηκε περιττό να γίνει. Η αρχή του ήταν τόσο καλά θεμελιωμένη, τόσο πλατιά κατανοητή και τόσο βαθιά σεβαστή ώστε δεν υπήρχε ποτέ ανάγκη να παρουσιαστεί λεπτομερώς. Κανείς ποτέ δεν την αμφισβήτησε. Έτσι γινόταν (σχεδόν) πάντοτε”.
Σχετικό είναι το βιβλίο της Alice-Mary Talbot “Women and Mt Athos”, όπου περιγράφονται μια σειρά από εμπορικές πράξεις ανάμεσα σε αγιορείτες μοναχούς και γυναίκες κατά τη βυζαντινή περίοδο, την ισχυρή λαχτάρα των γυναικών να συνδεθούν πνευματικά με το Άγιον Όρος, το οποίο ποτέ δεν θα μπορούσαν να επισκεφθούν (σελ. 77).
Το 1346, η σύζυγος του Σέρβου ηγεμόνα Στέφανου Δουσάν, Ελένη, σύμφωνα με μία εκδοχή, επισκέφθηκε όλα τα αγιορείτικα μοναστήρια που υπήρχαν τότε, ενώ σύμφωνα με άλλη, είδε από μακριά μόνο τη Μονή Χιλιανδαρίου. Λέγεται επίσης ότι η μητριά του Μωάμεθ του Πορθητή Μάρα ή Μάρω, κόρη του Σέρβου βασιλιά Γεωργίου, μετά την άλωση (1453), θέλησε να επισκεφθεί τη Μονή Αγίου Παύλου για να προσφέρει τα Τίμια Δώρα των τριών Μάγων προκειμένου να διασωθούν.
Επενέβη όμως η Παναγία που την εμπόδισε. Η Μάρα υπάκουσε και παρέδωσε ταπεινά τα Τίμια Δώρα στους ευλαβικούς μοναχούς οι οποίοι έστησαν στο σημείο της εμφάνισης της Παναγίας ένα σταυρό που σώζεται μέχρι σήμερα και λέγεται “Σταυρός της Βασιλίσσης”. Το σουλτανικό έγγραφο με τις σχετικές πληροφορίες, φυλάσσεται στο αρχείο της Μονής Αγίου Παύλου, όπως διαβάζουμε στην έκδοση της “Τα Δώρα των Μάγων Πηγή Χάριτος Μέχρι Σήμερα”, Άγιο Όρος, 1990.
Το 1850, ο πρεσβευτής της Μ. Βρετανίας στην Κωνσταντινούπολη Στράτφορντ Κάνινγκ, πήρε κατά την επίσκεψή του στο Άγιο Όρος και τη σύζυγό του μαζί. Ο Πατριάρχης Άνθιμος όταν το πληροφορήθηκε, έστειλε επιστολή στους μοναχούς όπου επισημαίνει ότι αυτό έγινε εξαιτίας λάθους και άγνοιας, ήταν κάτι αιφνίδιο και δεν πρέπει να επαναληφθεί.
Σύμφωνα με τον Ι. Χατζηφώτη, στα νεότερα χρόνια, αρκετές Ρωσίδες πριγκίπισσες παραβίασαν το άβατο και διέμειναν στη Μονή Αγίου Παντελεήμονος. Ο Σ. Παπαδάτος αναφέρει ότι μια πυρκαγιά που ξέσπασε στη μονή αυτή τον Αύγουστο του 1878 και έκαψε μία πτέρυγά της, οφειλόταν σε Ρωσίδα πριγκίπισσα…
Το 1905, ο Πατριάρχης Ιωακείμ, έστειλε αυστηρότατη επιστολή σε Ρώσους μοναχούς οι οποίοι είχαν “συνεργήσει” στην παραβίαση του άβατου.
Το 1929, μια Γαλλίδα σκανδαλοθήρας δημοσιογράφος, η Μαρίζ Σουαζί ισχυρίστηκε ότι ντύθηκε άντρας και έζησε περίπου ένα μήνα στο Άγιο Όρος. Οι εντυπώσεις που κατέγραψε δεν ήταν οι καλύτερες και δυσφήμησαν έντονα τον ορθόδοξο μοναχισμό.
Τον Μάιο του 1930, η “Μις Ευρώπη”, Αλίκη Διπλαράκου, ενώ βρισκόταν στη θαλαμηγό του μνηστήρα της Μοράν (όπως ανέφερε η ίδια), δανείστηκε μια ναυτική στολή, καθώς ήταν κοντά εκεί αγκυροβολημένα τα θωρηκτά “Λήμνος” και “Κιλκίς” και “εισήλθον μετά του μνηστήρος μου (ενν. στο Άγιο Όρος) και περιήλθον εκκλησίας και άλλα μέρη ως ναύτης, χωρίς να με γνωρίσει κανείς”.
Η Αλίκη Διπλαράκου
Τον Οκτώβριο του ίδιου έτους από σανατόριο του Νταβός της Ελβετίας, η Διπλαράκου, έστειλε επιστολή προς τους Αγιορείτες Πατέρες, όπου εξιστορούσε τι είχε γίνει, ανέφερε ότι ήταν βαριά άρρωστη χωρίς σημάδια βελτίωσης, δήλωνε ότι μετάνιωσε για την πράξη της και παρακαλούσε την Παναγία να τη συγχωρήσει. Έστειλε μάλιστα και το ποσό των 5.000 δραχμών για να τελεσθούν λειτουργίες και να γίνουν παρακλήσεις για την ίασή της. Πραγματικά, η Αλίκη Διπλαράκου έγινε τελείως καλά και έφυγε από κοντά μας σε ηλικία 90 ετών, το 2002!
Στις 19 Μαΐου 1942, παραβίασε το άβατο η σύζυγος του λαϊκού γραμματέα της Μονής Σίμωνος Πέτρας, στις 22 Μαΐου 1992, η αρραβωνιαστικιά υπαλλήλου καταστήματος της Δάφνης (επινείου των Καρυών) και άλλες γυναίκες. Η Ιερά Κοινότητα όμως δεν επέτρεψε αυτό να γίνει καθεστώς και τις απέλασε άμεσα. Το καλοκαίρι του 1944, μπήκαν από την Ιερισσό γυναικόπαιδα στην περιοχή της Μονής Εσφιγμένου ζητώντας προστασία, δηλώνοντας ότι κινδυνεύει η ζωή τους και θα αποχωρήσουν με την πρώτη ευκαιρία.
Η Μονή Εσφιγμένου τους συμπαραστάθηκε και τους βοήθησε να επιστρέψουν με βενζινόπλοιο στην Ιερισσό.
Στις 16 Οκτωβρίου 1948, μια ομάδα ένοπλων ανδρών και γυναικών του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδος κινήθηκε προς το Άγιο Όρος αναζητώντας τρόφιμα και ρούχα (Νίκος Πλατής, “Αθωνικό Λεξικό”).
Ο Δ.Γ. Τσάμης στο βιβλίο του “Άγιο Όρος. Προσέγγιση στην Πρόσφατη Ιστορία του”, Θεσσαλονίκη 1986″, παραθέτει μια άλλη εκδοχή. “Στις 16 Οκτωβρίου 1948, επιτέθηκε στις Καρυές τμήμα της VI Μεραρχίας του Δημοκρατικού Στρατού, που την αποτελούσαν 400 άνδρες και γυναίκες ένοπλες για να προμηθευθούν τρόφιμα. Από τις συμπλοκές με τους άνδρες της Χωροφυλακής υπέστη καταστροφές το κτίριο της Διοίκησης”.
Ας επανέλθουμε στο “Αθωνικό Λεξικό” του Νίκου Πλατή, ο οποίος αναφέρεται ξεχωριστά σε μία από τις 13 γυναίκες (όπως γράφει) που έσπασαν το άβατο του Αγίου Όρους τότε, τη 17χρονη (το 1949), Ευγενία Πέγιου. Στρατολογήθηκε μαζί με άλλους όταν ο Δ.Σ.Ε. πέρασε από το χωριό της τη Μεγάλη Παναγιά Χαλκιδικής. Η διμοιρία της κατευθύνθηκε προς τη Μονή Ιβήρων. Ένας αντάρτης που το επίθετό του ήταν Αλβανός, πήδηξε πάνω από την κύρια είσοδο της Μονής και άνοιξε την πόρτα της, καθώς οι καλόγεροι αρνούνταν να την ανοίξουν. Η Ε. Πέγιου ήταν οπλισμένη με ένα “Μάουζερ”, δεν έριξε όμως ούτε μια σφαίρα. Σε συνέντευξή της στον Πάνο Μπαϊλη, στα “Νέα” (23/9/1999) είπε, μεταξύ άλλων: “Φοβόμουν πολύ την οργή της Παναγίας… Οι δικοί μου ήταν θεοσεβούμενοι. Ο πατέρας μου δούλευε στο Άγιον Όρος. Είναι αλήθεια ότι φοβήθηκα όπως φοβόμουν και μετά, μήπως μου συμβεί κάτι κακό. Άκουγες τόσα πολλά. Για τιμωρία της Παναγιάς, για θαύματα και όλα αυτά με επηρέαζαν”.
Βλάχοι (άνδρες και γυναίκες) στο Άγιον Όρος – Μια σκοτεινή περίοδος της Αθωνικής Πολιτείας
Η πιο θλιβερή περίοδος, κατά την άποψή μας, του Αγίου Όρους συνδέεται με την παρουσία Βλάχων στον Άθω. Στο διαδίκτυο, υπάρχουν απειροελάχιστα στοιχεία, με τα γνωστά ιντερνετικά αναμασήματα. Τις πληροφορίες που θα παραθέσουμε τις αντλήσαμε από το βιβλίο του Γκράχαμ Σπικ “Άγιον Όρος” και τη “Μεγάλη Ιστορία της Ελλάδας”, του Γ. Κορδάτου. Πιθανότατα, είναι η πρώτη φορά που εμφανίζονται στο διαδίκτυο. Ο Γ. Σπικ, γράφει:”Από την αρχή του δωδέκατου αιώνα, περίπου 300 Βλάχοι είχαν διεισδύσει στη χερσόνησο (του Άθω) με τα κοπάδια τους. Η παρουσία τους έγινε αρχικά ανεκτή από τους μοναχούς με βάση την ανταλλαγή μέρους των προϊόντων τους. Αλλά οι Βλάχοι καταχράστηκαν αυτή την άδεια φέρνοντας μαζί τους τις συζύγους και τις κόρες τους, μεταμφιεσμένες σε άνδρες και μάλιστα μερικές απ’ αυτές είχαν μπει στην υπηρεσία των μονών και είχαν γίνει φίλοι με τους μοναχούς”.
Ο Γ. Κορδάτος γράφει: “Γίνονταν σεξουαλικά όργια (με τις γυναίκες και τις κόρες των Βλάχων) που έγιναν γνωστά και στην πρωτεύουσα. Γι’ αυτό ο αυτοκράτορας Αλέξιος Κομνηνός αναγκάστηκε να απαγορεύσει να μένουν λαϊκοί στο Άγιον Όρος και προπάντων γυναίκες”.
Χαρακτηριστικά είναι όσα γράφει ο Ιωάννης Ταρχανιώτης: “… οι δε Αγιορείται μέμνηνται τα των Βλάχων όσα και οία της ηδονής η συνήθεια, τα τε γάλακτα και τα τυρία και τα μαλλία, τα συμπόσια και συναλλάγματα και τας πραγματείας τας προς αλλήλους, τας τε μεθυσίας τα διαβολικάς, αίτινες εφάνησαν εν υστέρω. Εισήλθε γαρ ο διάβολος εις τας καρδίας των Βλάχων και είχον και τας γυναίκας αυτών μεθ’ εαυτών φορούσας ανδρεία, ως οι ποιμένες και έβοσκον τα πρόβατα και τα Μοναστήρια εδούλευον… Τα δε υπ’ αυτών γενόμενα αισχρόν εστί και λέγειν και ακούειν”.
Πολλοί μοναχοί σκανδαλίστηκαν και ζήτησαν κι από τον Πατριάρχη Νικόλαο Γραμματικό την εκδίωξη των Βλάχων. Κάποιοι άλλοι, νεότεροι στην ηλικία, δεν δέχονταν την απομάκρυνση των Βλάχων, πείθοντας και τον αυτοκράτορα να αναιρέσει την αρχική του απόφαση, κάτι που έγινε. Τελικά φαίνεται ότι το 1111 οι Βλάχοι αποχώρησαν από τον Άθω.
Είναι μια πραγματικά πολύ σκοτεινή περίοδος, καθώς ο ηγούμενος της Μεγίστης Λαύρας, έφτασε στο σημείο να πλαστογραφήσει έγγραφο για την εκδίωξη των Βλάχων με υπογραφή, δήθεν, του Πατριάρχη.
Υπάρχουν πλήρη αρχεία στο Άγιο Όρος για εκείνη την εποχή, στα οποία έχουν “εντρυφήσει πολλές γενιές μελετητών”, κατά τον Γκράχαμ Σπικ.
Επίλογος
Ο δημοσιογράφος Τάσος Κοντογιαννίδης, αποκαλύπτει ότι μεταξύ 17/4/1953 και 19/4/1953, μια 22χρονη, τότε, κοπέλα, η Μαρία Ποιμενίδου, παραβίασε το άβατο ντυμένη άντρας και επισκέφθηκε πολλές μονές. Όπως δήλωσε, ήθελε καιρό να δει από κοντά με ποιον τρόπο ζουν οι μοναχοί.
Η Μαρία Ποιμενίδου
Πιθανότατα θα υπήρξαν και άλλες περιπτώσεις παραβίασης του άβατου. Για την περίπτωση της Γαλλίδας Μαρίζ Σουαζί, οι μοναχοί, σε δημοσιογράφο της εφημερίδας “Μακεδονία”, που πήγε αργότερα στο Άγιο Όρος, ήταν κατηγορηματικοί: “Είναι φαντασιόπληκτη, θα είδε το Άγιον Όρος μόνο από το βαπόρι”.
Ο Άθως έγινε ελληνικό έδαφος το 1912. Η κυριαρχία της χώρας μας σ’ αυτό επικυρώθηκε με τη Συνθήκη της Λωζάνης (1923). Το 1924, η Ιερά Κοινότητα, ενέκρινε τον Καταστατικό Χάρτη του Αγίου Όρους, που επικυρώθηκε από την ελληνική πολιτεία το 1926. Σ’ αυτόν, δηλώνεται για πρώτη φορά ξεκάθαρα το άβατον, καθώς πριν το 1924 ήταν κάτι δεδομένο που ίσχυε πάντα και δεν αμφισβητήθηκε ποτέ. Οποιαδήποτε γυναίκα πατήσει το πόδι της στο Άγιο Όρος καταδικάζεται αυτόματα σε ποινή φυλάκισης 2 ως 12 μηνών. Μετά την παραβίαση του άβατου από τη Μαρία Ποιμενίδου, εκδόθηκε το Ν.Δ. 2623/1953, που επαναλάμβανε τα παραπάνω.
Από το 1975, το θέμα του άβατου ήρθε πάλι στην επιφάνεια. Μετά την είσοδο της χώρας μας στην, τότε, Ε.Ο. στο όνομα της ισότητας των δύο φύλων, ζήτησαν τν κατάργησή του. Τέλος, το 2008, η βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ Λίτσα Αμανατίδου και 5 ακόμα γυναίκες, στα πλαίσια διαμαρτυρίας για τις διεκδικήσεις μοναστηριών του Άθω, στη Χαλκιδική, παραβίασαν το άβατο και βρέθηκαν αντιμέτωπες με διαδικασία ποινικής δίωξης. Το γεγονός ότι αποδοκιμάστηκαν και από τη συντριπτική πλειοψηφία 400-500 κατοίκων της Χαλκιδικής που συμμετείχαν στην κινητοποίηση, μάλλον είναι το πιο ισχυρό επιχείρημα για όσους και όσες επιθυμούν τη διατήρηση του άβατου.
ΠΗΓΕΣ:
– Νίκος Πλατής, “Αθωνικό Λεξικό”, εκδ. Άγκυρα, 2000.
– Γκράχαμ Σπικ, “ΑΓΙΟΝ ΟΡΟΣ, ΑΝΑΝΕΩΣΗ ΣΤΟ ΠΕΡΙΒΟΛΙ ΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΑΣ”, εκδόσεις ΙΝΔΙΚΤΟΣ 2005.
– Γιάννης Κορδάτος, “ΜΕΓΑΛΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ”.
– Άρθρο του Ι.Μ. Χατζηφώτη στο περιοδικό «Ιστορία»(Αναδημοσιεύεται και στο διαδίκτυο).
– Πρώτο θέμα
